شیرابه زباله و مشکلات زیست محیطی آن

شیرابه زباله چیست؟

شیرابه زباله، جریان فاضلابی است که در اثر نفوذ آب باران به زباله ها، فعالیت‌های میکروبی در سلول‌های ضایعات و رطوبت ذاتی خود زباله ها تولید می شود. این ماده آلوده حاوی مقادیر بسیار زیادی از مواد آلی (تجزیه پذیر و همچنین غیرقابل تجزیه بیولوژیکی) می باشد. هومیک اسیدها، نیتروژن آمونیاكی، فلزات سنگین، مواد آلی كلردار و نمک های غیر آلی غالب تركیبات شیرابه زباله هستند. شیرابه در واقع محصول جانبی مرکز دفن بهداشتی است؛ یک تن زباله جامد شهری می‌تواند 0.05 تا 0.2 تن شیرابه را در طول دوره دفن بهداشتی تولید کند. مقدار شیرابه زباله تولیدی به عوامل مختلفی مانند میزان بارش، تبخیر و تعرق، رواناب سطحی، میزان نفوذ آب زیر زمینی و درجه فشردگی زایدات موجود در مرکز دفن بستگی دارد. قبل از تخلیه شیرابه به منابع آبی پذیرنده باید تصفیه روی آن صورت گیرد و پارامترهای آلایندگی‌ اش به حد استانداردهای تعیین شده برسد. به منظور بررسی سطح آلایندگی، پارامترهای اكسیژن خواهی شیمیایی (COD)  و بیولوژیکی (BOD) و نیتروژن در شیرابه مورد بررسی قرار می گیرد. لازم به ذکر است که آنالیزهای سمیت بر روی شیرابه، پتانسیل آن در ایجاد مخاطرات زیست محیطی را اثبات نموده است. حال که با شیرابه زباله چیست آشنا شده اید، همراه آب کالا باشید تا مشخصات و تاثیرات زیست محیطی شیرابه زباله را بررسی کنیم.

مشخصات شیرابه زباله

مشخصات شیرابه زباله تولید شده در مراكز دفن تابع عوامل متعددی می باشد. جنس و نوع زباله های دفن شده، همچنین فعالیت های بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی صورت گرفته در طول زمان بر كیفیت شیرابه تأثیر گذار است. عوامل محیطی همچون آب و هوا و میزان بارش برف و باران، همچنین پوشش مراكز دفن بر چگونگی تولید شیرابه مؤثر است. كیفیت شیرابه زباله تولید شده در گذشت زمان دستخوش تغییر می شود؛ لذا عمر مراكز دفن نیز در تعیین پارامترهای كیفی شیرابه مؤثر است. ویژگی های شیرابه مركز دفن معمولا توسط پارامترهایی نظیر COD ،BOD ،pH، موادمعلق، اسیدهای چرب فرار، هیومیک اسید و فالویک اسید، نیتروژن آمونیاكی، نیتروژن كل و فلزات سنگین مشخص می‌شود. بازگردانی شیرابه باعث تولید شیرابه تثبیت شده می شود كه حاوی مقادیر نسبی كمی از تركیب های كربن تجزیه پذیر، اما دارای مقادیر بالای بار آمونیاكی است. در جدول زیر حدود پارامترهای یاد شده برای شیرابه مراكز دفن آورده شده است. 

زباله های تولید شده و دفن شده در مراكز دفن كشور ما دارای مقادیر زیادی بار آلی و مواد قابل تجزیه بیولوژیکی است. دفن این زباله ها باعث تولید شیرابه زباله با غلظت بالای پارامترهای اكسیژن خواهی می شود. همانگونه كه در جدول زیر قابل مشاهده است، شیرابه خام خروجی از مركز دفن دارای COD بالای 50000 میلی‌گرم بر لیتر و BOD5 بالای 20000 میلی‌گرم بر لیتر است. سایر پارامترهای فیزیکی و شیمیایی شیرابه مركز دفن كهریزک در جدول زیر نشان داده شده است. نتایج جدول نشان می دهد كه قابلیت تصفیه بیولوژیکی شیرابه نسبتا بالا می باشد، نسبت حدود 0.5 برای BOD5/COD بیانگر این مسئله است. اما با توجه به غلظت بالای آلاینده ها و وجود مواد مختلف خطرناک و سمی در شیرابه، روش بیولوژیکی به تنهایی به منظور بی خطرسازی آن پاسخگو نیست و باید از روش‌های فیزیکی و شیمیایی مختلف به منظور تصفیه تکمیلی شیرابه زباله و رساندن آن به استانداردهای مورد قبول منابع پذیرنده استفاده كرد.

انواع آلاینده های موجود در شیرابه زباله

برطبق تحقیقات انجام شده 200 ترکیب خطرناک در شیرابه شناسایی شده است. مقدار آلاینده موجود در یک تن شیرابه معادل با آلاینده موجود در 100 تن زباله جامد شهری است. اکثر آلاینده های موجود در شیرابه تجمع پذیر هستند و آثار خطرناک و زیان باری در رشد ارگانیسم های بدنه های آبی، اکولوژی و زنجیره های غذایی دارند که منجر به ایجاد مشکلات زیادی در سلامت عمومی مانند سرطانزایی، سمیت حاد و مسمومیت ژنی می شوند. به طور کلی آلاینده های موجود در شیرابه زباله را می‌توان به چهار دسته تقسیم بندی کرد:
• ترکیبات آلی محلول (مانند اسیدهای چرب فرار و ترکیبات آلی مقاوم مانند هیومیک اسید و فولویک اسید)
• مواد معدنی درشت شامل آمونیاک، سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، منگنز، آهن، کلراید، سولفات و هیدروژن کربنات
• فلزات سنگین مانند کروم، نیکل، مس، روی، کادمیوم، جیوه و سرب
• ترکیبات آلی زنوبیوتیک (مانند هیدروکربن های آروماتیک، فنل، ترکیبات آلیفاتیک کلردار، حشره کش ها و پلاستی سایزرها)

مشکلات زیست محیطی شیرابه زباله

با توجه به این که شیرابه بسیار آلوده است، حتما باید به صورت کنترل شده به محیط طبیعی اطراف خود وارد شود، در غیر این صورت اثرات نامطلوب زیادی بر محیط زیست خواهد گذاشت؛ برای نمونه درصورت عدم عایق سازی مناسب و یا آسیب دیدن عایق مرکز دفن، شیرابه می تواند به خاک نفوذ کرده و از آن طریق به آب های زیرزمینی و سطحی راه یابد. این امر به مشکل جدی برای آبخوان ها تبدیل می شود، زیرا زمان لازم برای خودپالایی افزایش پیدا می کند. علاوه بر این خاک می تواند فلزات و مواد مغذی موجود در شیرابه را در خود نگه دارد و تاثیرات منفی بر اکوسیستم بگذارد. فلزاتی که در خاک ذخیره شده اند، توسط گیاهان جذب می شوند و به زنجیره غذایی راه پیدا می‌کنند. جذب این فلزات باعث کاهش رشد محصول و بهره وری آن می شود و همچنین تهدیدی برای سلامت حیوانات است. به عنوان مثال جیوه یکی از سمی ترین فلزاتی است که در صورت وجود باتری و رنگ های ساختمانی در مرکز دفن به شیرابه راه پیدا می کند و به راحتی توسط حیوانات و آبزیان جذب می شود. آمونیاک موجود در شیرابه طی فرایند نیتریفیکاسیون به نیتریت و نیترات تبدیل می شود. وجود غلظت های بالای نیترات و فسفات در شیرابه و اختلاط آن با آب های سطحی باعث بروز پدیده تغذیه گرایی می گردد. این پدیده با رشد بیش از اندازه جلبک های شناور و جلوگیری از نفوذ نور کافی همراه است که باعث ایجاد اثرات منفی در آبزیان می شود. 
آثار زیست محیطی وارد بر آب های سطحی ناشی از ورود شیرابه زباله به آن‌ها را می‌توان به صورت زیر بیان کرد:
• افزایش کربن آلی محلول و مواد مغذی و در نتیجه کاهش اکسیژن در بستر آبی
• تجمع آهن (III) در بدن ماهیان
• بالا رفتن سمیت ناشی از آهن (II)
• سمیت مواد معدنی
• سمیت ناشی از ترکیبات آلی زنوبیوتیک ها
مشکل اصلی ورود شیرابه زباله به منابع آب شرب زیرزمینی را نیز می توان در قالب کاهش کیفیت آب بستر بر اثر بالارفتن غلظت آمونیاک و ترکیبات آلی زنوبیوتیک ها در آن بیان کرد.

عوارض شیرابه زباله چیست؟

شیرابه زباله عوارض زیادی نظیر افزایش نیترات و فلزات سنگین در آب ، گسترش بیماری ها در اثر نفوذ شیرابه در خاک، کاهش حاصلخیزی خاک، رشد فیتوپلانکتون ها و تغییر رنگ، طعم و بوی آب  و ...
 دارد و  به شدت بر سلامت انسان ها و محیط زیست تاثیر منفی می گذارد."

مشخصات شیرابه زباله چیست؟

مشخصات شیرابه زباله، با توجه به معیارهایی از جمله نوع و جنس زباله دفن شده، فعالیت های بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی صورت گرفته در طول زمان، عوامل محیطی و ... تغییر می کند و ویژگی ثابتی برای آن نمیتوان عنوان کرد.

مطالب مرتبط : 

آب خاکستری چیست؟