رشد روزافزون جمعیت، آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی، توزیع نامناسب منابع آب و خشکسالی های دوره ای، اکثر کشورها را به جستجوی منابع جدید آب سوق داده است. امروزه کمبود منابع آبی و آلودگی آب ها، مدیریت نامناسب آب های در دسترس، رشد جمعیت و تغییرات آب و هوایی از جمله مشکلات جهانی مرتبط با آب ها می باشند. با افزایش جمعیت، میزان تولید فاضلاب افزایش یافته و اگر فاضلاب تولیدی به طور مناسبی تصفیه و مورد استفاده مجدد قرار گیرد، می تواند بخشی از کمبود منابع آبی را جبران کند. به همین دلیل در دهه های اخیر، استفاده مجدد از پساب ها به یک زمینه تحقیقاتی مهم در مطالعات تبدیل شده است. بهره برداری از پساب خروجی پس از تصفیه کامل می تواند به عنوان یک منبع قابل اطمینان آب مورد توجه قرار گیرد. تلفیق بازیابی، احیا و استفاده مجدد آب در سیستم های منابع آب نشان دهنده افزایش مقبولیت اجتماعی و ارتقا دانش عمومی در خصوص ریسک های مربوط به سلامت است.
تصفیه فاضلاب های خانگی و استفاده مجدد از پساب حاصله هم در جبران کمبود منابع آب و هم در جهت کاهش آلودگی منابع آبی و حفظ محیط زیست به ما کمک می کند. برای به حداقل رساندن هزینه های مربوط به تصفیه فاضلاب ها و افزایش امکان استفاده مجدد از پساب تصفیه خانه ها، اخیرا جداسازی منابع فاضلاب های خانگی به آب سیاه و آب خاکستری مورد توجه محققان قرار گرفته است. از طرفی با توجه به اینکه ایران کشوری خشک و کم آب است و با رشد جمعیت و کمبود منابع آب روبرو است، باید راهکارهای مناسبی برای استفاده بهینه از منابع اتخاذ گردد. با تصفیه و استفاده مجدد از آب خاکستری می توان بخشی از کمبود ها را جبران کرد. در شهرهای کوچک که ساخت یک تصفیه خانه فاضلاب شهری اقتصادی نیست، می توان به جمع آوری و تصفیه آب خاکستری اکتفا کرد. در شهرهایی که در منطقه خشک و کم آب قرار گرفته اند، می توان از آب خاکستری به منظور آبیاری فضاهای سبز استفاده نمود.
اما آب خاکستری چیست؟ به طورکلی فاضلاب های خانگی شامل آب خاکستری و آب سیاه می باشد. آب سیاه همان فاضلاب خروجی از توالت ها و بقیه فاضلاب های خانگی تولیدی را آب خاکستری می نامند. آب خاکستری به عنوان فاضلابی تعریف می شود که شامل: فاضلاب تولیدی در حمام، دستشویی، ماشین ظرفشویی، ماشین لباسشویی و سینک ظرفشویی می باشد اما مجزا از جریان فاضلاب توالت است. برخی از تولیدکنندگان آب خاکستری تولیدی در آشپزخانه را از سایر جریان های آب خاکستری جدا می دانند. البته در بعضی مواقع به مخلوط آب خاکستری ( فقط فاضلاب حمام ) و آب باران، آب خاکستری روشن می گویند.
ضرورت جداسازی، تصفیه و استفاده مجدد از آب خاکستری
مدیریت مناسب آب خاکستری شامل جمع آوری، تصفیه و استفاده مجدد از آن می باشد. مدیریت مناسب آب خاکستری نه تنها باعث سلامت افراد و کاهش آلودگی محیط زیست می شود، بلکه مزیت اصلی آن استفاده مجدد از پساب حاصله است. در دهه های اخیر به دلایل مختلف، توجه زیادی به جداسازی آب خاکستری از فاضلاب، تصفیه و استفاده مجدد از آن به خصوص در بخش کشاورزی شده است. این دلایل شامل:
1- افزایش بی رویه برداشت آب از ذخایر زیرزمینی و کمبود منابع آب جایگزین برای کشاورزی
2- افزایش هزینه کودهای کشاورزی
3- هزینه های بالای تصفیه پیشرفته فاضلاب ها
4- پذیرش اجتماعی – فرهنگی استفاده مجدد از آب خاکستری تصفیه شده. آب خاکستری تصفیه شده نسبت به فاضلاب مخلوط تصفیه شده و قابل استفاده مجدد در اجتماع مقبولیت بیشتری دارد، چون آب خاکستری عاری از ادرار و مدفوع افراد است و این مساله باعث می شود که مقبولیت بیشتری داشته باشد.
5- به رسمیت شناخته شدن استفاده مجدد از آب خاکستری توسط مدیران توسعه منابع آب کشورها به عنوان یک منبع آب مناسب
مزیت های جداسازی آب خاکستری از فاضلاب شامل موارد زیر است:
1- عدم نیاز به سیستم های بزرگ و پرهزینه جمع آوری فاضلاب های مخلوط
2- عدم نیاز به سیستم های تصفیه پیشرفته جهت حذف آلاینده ها در مقایسه با فاضلاب
3- افزایش میزان استفاده مجدد از فاضلاب
4- امکان توسعه تدریجی سیستم
5- کاهش خطرات مرتبط با نشت یا شکستگی سیستم های جمع آوری
بنابراین، جداسازی سیستم های تصفیه آب خاکستری از فاضلاب خانگی می تواند باعث این موارد شود:
- کوتاه کردن شعاع سیکل بازچرخش آب: چرخش آب در شعاع محدودی انجام می شود و امکان استفاده مجدد از آب خاکستری تصفیه شده در نزدیکی همان محل تولید وجود دارد.
- جبران کمبود منابع آبی: استفاده مجدد از آب خاکستری باعث جلوگیری از کمبود منابع آبی می شود چون آب گرانبها و با ارزش ذخیره شده است.
- صرفه جویی در هزینه ها: آب خاکستری معمولا شامل مواد مغذی با ارزشی است که برای کشاورزی و باغداری مناسب است و نیاز به خرید کودهای کشاورزی نیست.
مزیت اصلی جداسازی آب خاکستری از فاضلاب های خانگی و استفاده مجدد از آن، این است که آب خاکستری قسمت اعظم فاضلاب خانگی را تشکیل می دهد که محتوای مواد آلی آن کمتر از فاضلاب می باشد. آب خاکستری تقریبا 70 درصد از آب مصرفی و 60 تا 70 درصد فاضلاب تولیدی در منازل را تشکیل می دهد و تنها حاوی 30 درصد مواد آلی و 9 تا 12 درصد نوترینت می باشد. امروزه تصفیه و استفاده مجدد از آب خاکستری به دلیل جنبه های ایمنی و بهداشتی، حفظ محیط زیست و جنبه های اقتصادی مورد توجه و پذیرش بسیاری از کشورها از قبیل استرالیا، ژاپن، ایالات متحده، اردن و مصر قرار گرفته است.
منابع تولید آب خاکستری
مهم ترین منابع تولید آب خاکستری در منازل شامل حمام، دستشویی، لباسشویی و آشپزخانه می باشد که آب خاکستری حاصل از آشپزخانه شامل فاضلاب حاصل از ماشین ظرفشویی و یا سینک ظرفشویی می باشد. براساس منبع تولید آب خاکستری، ویژگی های مختلفی را می توان برای آن درنظر گرفت.