همه موجودات زنده به آب تمیز و پاک نیاز دارند. اهمیت این موضوع برای موجودات آبزی دوچندان است. بسیاری از آلودگی هی می توانند به آب ها راه پیدا کنند. سه منبع رایج آن عبارتند از: خاک، کود و باکتری. هنگامی که باران می بارد، خاک درون رودخانه ها و نهرها را می شوید و می تواند گیاهان موجود در آب، حیوانات ریز و تخم ماهی ها را از بین ببرد، آبشش ماهی ها را مسدود کند و جلوی نور آفتاب را بگیرد. مواد مغذی کودها باعث آلوده کردن دریاچه، تالاب و مخازن آب می شوند. نیتروژن و فسفر رشد جلبک ها را سرعت می بخشند و آب را به رنگ سبز درمی آورند. آلودگی های نفتی از تانکرها، کشتی ها و ... نشت می کنند. نفت در آب حل نمی شود و لایه ضخیمی را بر سطح آب به جای می گذارد که جلوی ورود نور خورشید را به آب می گیرد، بنابراین گیاهان دریایی، ماهی ها و جانوران دیگر از بین می روند. فیتوپلانگتون ها با سرعت بیشتر تکثیر و باعث ایجاد شکوفه های جلبکی می شوند که عمل اکوسیستم را مختل می کنند. جلبک ها از تمام اکسیژن آب استفاده می کنند و اکسیژنی برای آبزیان نمی گذارند، بنابراین ماهی ها می میرند. آنها جلوی نور خورشید را می گیرند و گیاهان را از بین می برند. برخی از جلبک ها، سمی تولید می کنند که حیوانات را مسموم می کند.
وضعیت بزرگ ترین منابع آبی ایران یعنی دریاچه خزر و خلیج فارس چندان مناسب نیست. شرایط زیست محیطی دریاچه خزر بسیار نامطلوب است، چون این دریاچه راهی به سوی آب های آزاد ندارد و در محاصره خشکی قرار گرفته، هر روز آلودگی بیشتری به آن اضافه می شود. این آلودگی ها تنوع زیادی دارند: آلاینده های نفتی چاه های فراوان نفت اطراف، غرق شدن کشتی نفتکش ایران-آذربایجان در سال 1381، سموم کشاورزی، فلزات سنگین و مواد شیمیایی پخش شده از صنایع از طریق رودخانه های اورال، ولگا، ارس و فاضلاب های بنادر و شهری اطراف این دریاچه. نشت آلودگی های هوا و باران های اسیدی نیز به آن افزوده می شود. آلودگی آب دریاچه خزر باعث صدمه بر اکوسیستم آبزیان و کاهش تعداد ماهی ها و گیاهان آبزی شده است. لایه های آلودگی در کف دریاچه روی هم انباشته شده و لجن نفتی را تا ارتفاع 1/5 متر تشکیل داده است. این مناطق را مناطق مرده می نامند، چون گیاهان در آن نمی رویند و جانوران می میرند. در دو دهه اخیر، اکوسیستم آب های خلیج فارس به شدت آسیب دیده است. کشتی های نفتکش و کشتی های باری موتوری آلودگی آن را رقم زدند. خلیج فارس با داشتن 25 پایانه بزرگ نفت، 300 درصد حجم ترافیک نفتکش های جهان را به خود اختصاص داده و تنگه هرمز حدفاصل دریای عمان و خلیج فارس شاهد 30-20 هزار نفتکش از این محل است. نشت 15 هزار تن مواد نفتی در اثر تراکم رفت و آمد نفتکش ها، این محل را به آلوده ترین محیط زیست دریایی تبدیل کرده است.
استاندارد کیفیت آب برای حفاظت اکوسیستم های آبی
استاندارد کیفیت آب برای حفاظت محیط زیست ( اکوسیستم های آبی ) در دو گروه ارائه شده است:
گروه 1- اکوسیستم های مناسب برای ماهیان سرد آبی ( مانند آزاد )
گروه 2- اکوسیستم های مناسب برای ماهیان گرم آبی ( مانند کپور )
مرز ناحیه اختلاط را می توان به ترتیب زیر تعیین کرد:
- در صورتی که تخلیه در کناره رودخانه انجام می شود، مرز ناحیه اختلاط در فاصله 10 برابر عرض رودخانه در محل تخلیه در پایین دست در نظر گرفته شود.
- در صورتی که تخلیه در میانه رودخانه انجام می شود، مرز ناحیه اختلاط در فاصله 5 برابر عرض رودخانه در محل تخلیه در پایین دست در نظر گرفته شود.
- در صورتی که معیار فاصله ارائه شده در مورد مناقشه یا محل تردید باشد، مرز ناحیه اختلاط باید با استفاده از مطالعات رنگ تعیین شود. در این صورت، فاصله ای که غلظت رنگ به کمتر از یک صدم مقدار اولیه ( غلظت رنگ در نقطه تزریق پس از مخلوط شدن با آب ) کاهش یابد، به عنوان فاصله اختلاط در نظر گرفته می شود. معیارهای زیر می توانند به تعیین زمانی که غلظت اکسیژن محلول کمترین مقدار را دارد کمک کنند؛ با این وجود در اغلب موارد بررسی و نظر کارشناسی افراد خبره می تواند برای تعیین زمان نمونه برداری ملاک عمل قرار گیرد:
- روزهای خشک ( بدون بارش ) که دبی رودخانه یا تراز سطح آب دریاچه در حداقل است.
- مواقعی که بار آلودگی مواد اکسیژن خواه تخلیه شده از منابع آلاینده نقطه ای یا غیرنقطه ای حداکثر است.
- در منابع آبی که پدیده تغذیه گرایی یا رشد جلبک وجود دارد، پیش از طلوع خورشید یا حداقل یک ساعت پس از غروب خورشید.
- در منابع آبی که پدیده تغذیه گرایی وجود ندارد یا ناچیز است، در محدوده زمانی یک ساعت پیش و پس از ظهر که شدت تابش خرشید زیاد است.
در صورتی که اطلاعات کافی در مورد پدیده تغذیه گرایی وجود ندارد، زمان وقوع حداقل غلظت اکسیژن محلول تعیین شود. تعیین مشکوک بودن تغییرات روزانه برعهده کارشناس است. با این وجود معیارهای زیر می توانند به عنوان راهنما مورد توجه قرار گیرند:
- مشاهده تلف شدن آبزیان
دریافت گزارش درباره تخلیه غیر مجاز آلاینده ها
- آلودگی
- اختلاف بین غلظت اکسیژن محلول در دو ایستگاه متوالی که در فاصله کمتر از 10 کیلومتر از یکدیگر قرار دارند، بیش از یک میلی گرم بر لیتر باشد.
- اختلاف بین غلظت اکسیژن محلول در دو نوبت اندازه گیری متوالی در یک ایستگاه با فاصله زمانی کمتر از یک ماه، بیش از یک میلی گرم بر لیتر باشد.