با شروع قرن بیست و یکم کاربردهای مختلف ازن به شدت رو به گسترش است. در قرن گذشته استفاده از ازن عمدتا منحصر به تصفیه آب و فاضلاب ها می شد و استفاده های دیگر از آن بسیار کم و تنها در زمینه کنترل بو و معدودی استفاده های پزشکی بود. اکنون کاربردهای بی شماری برای این ماده گندزدا شناخته شده است و تلاش برای یافتن مصارف جدید همچنان ادامه دارد. در ذیل به بررسی کاربردهای ازن در زمینه پرورش ماهی و سایر آبزیان با تکیه بر نکات و مسایل عمده آن خواهیم پرداخت. اگر دقیقا نمی دانید اوزون چیست پیشنهاد میکنیم مقاله آب کالا را در این خصوص مطالعه کنید.
ازن و کاربرد آن در پرورش ماهی:
1- ضدعفونی و گندزدایی آب استخرها:
به طور طبیعی علیرغم به کارگیری روش ها و اقدامات پیشگیری کننده جهت جلوگیری از وقوع بیماری ها، امکان بروز بیماری ها در آبزی پروری همواره وجود داشته است و خسارت سنگینی در اثر ابتلا به بیماری های مختلف ماهی و میگو خصوصا بیماری های ویروسی به پرورش دهندگان وارد آمده است. با توجه به اهمیت بیماری های میگو و ماهی و خطرات آن برای پرورش آبزیان، ضروری است در رابطه با رعایت اصول پیشگیری و ضدعفونی استخرهای پرورش ماهی اقدامات اساسی صورت گیرد.
با توجه به قدرت بالای گندزدایی، ازن در مقایسه با کلر و سایر گندزداها زمان کمتری جهت تکمیل فرایند گندزدایی نیاز دارد. بررسی ها بیانگر توانایی بیشتر ازن برای از بین بردن ویروس ها در مقایسه با کلر و سایر گندزداهاست.
مکانیسم گندزدایی توسط ازن:
1- اکسیداسیون یا انهدام مستقیم دیواره سلولی به طوری که اجزای سازنده سلول به بیرون تراوش کند.
2- واکنش سلول با رادیکال های آزاد شده از تجزیه ازن.
3- آسیب رساندن به هسته یا اسید نوکلیوتیک (DNA، RNA)
4- شکستن پیوندهای کربن- نیتروژن (انجام واکنش Depolymerization)
ازن قابلیت های خیره کننده ای در از میان بردن ویروس های بیماریزای ماهیان نیز دارد.
2- تعویض آب به میزان کم:
آب زمانی تعویض می گردد که کیفیت آن در یک استخر مشخص نزول کرده باشد. با استفاده از ازناسیون تعویض آب بسیار کم و در نتیجه کیفیت آب کنترل می گردد. آب ورودی با ازن ضدعفونی شده و آب ضدعفونی شده در استخر در جریان است. با جلوگیری از ورود آب ضدعفونی نشده به درون استخر بهبود و پیشرفت وضعیت تولید مشاهده خواهد شد.
3- در اختیار گذاشتن اکسیژن کافی برای آبزیان:
اکسیژن محلول در آب اساسی ترین فاکتور حیاتی برای آبزیان است، که از طریق مکانیکی و انتشار به آب وارد شده و بخش عمده ای نیز از طریق فتو سنتز گیاهان حاصل می گردد. نفوذ اکسیژن از طریق انتشار، اختصاص به لایه سطحی آب به ضخامت 2 الی 3 میلیمتر دارد. اکسیژن محلول در آب جهت پدیده تنفس موجودات زنده، تخمیر هوازی باکتری ها و اکسیداسیون مواد به کار می رود. بسیاری از پرورش دهندگان ماهی بر این عقیده اند که چون در استخر تلفاتی را مشاهده نمی کنند بنابراین مشکلی در ارتباط با تغییراتی است که از مدت ها قبل شروع و در مراحل رشد و تولید اثرات مخربی داشته که در ادامه منجر به مرگ می گردد. اکسیژن محلول در آب قابلیت سمیت مواد به ویژه آمونیاک و هیدروژن سولفوره را که برای ماهیان بسیار سمی هستند کاهش می دهد. نقش اکسیژن در اکسیداسیون کودهای حیوانی که مستقیما قابل جذب توسط فیتوپلانکتون ها نمی باشند و باید به ترکیبات معدنی تبدیل گردند، بسیار با اهمیت است.
ازن پس از پایان عملیات گندزدایی به طور کامل طی واکنش زیر به اکسیژن تبدیل می گردند، بسیار با اهمیت است.
ازن پس از پایان عملیات گندزدایی به طور کامل طی واکنش زیر به اکسیژن تبدیل می گردد و به همراه عملیات گندزدایی اکسیژن در دسترس آبزیان را طبق واکنش زیر افزایش می دهد.
O3 -> O2+O
4- استفاده از ازن جهت حذف آهن:
فراوانی آهن در آب قبل از اینکه ازدیدگاه سمی مورد توجه قرار گیرد بایستی از نظر بیولوژیکی و فیزیکی بررسی نمود. آب های دارای 3/0 تا 5/0 میلی گرم در لیتر را باید آب های حاوی آهن بالا، 5/0 تا 1 میلی گرم در لیتر را نسبتا زیاد، 1 تا 3 میلی گرم در لیتر را زیاد و بیشتر از 3 میلی گرم در لیتر را خیلی زیاد طبقه بندی می کنند.
بیشترین صدمات آهن ناشی از رسوب آن بر روی آبشش ها می باشد، به طوری که هیدروکسید دو ظرفیتی محلول در آب در اطراف آبشش ها به صورت سه ظرفیتی اکسیده شده و رسوب می کند. در چنین شرایطی باکتری های آهن در اطراف دهان و آبشش ها تجمع یافته و کلونی های بزرگی را تشکیل می دهند. در ابتدا این باکتری ها بی رنگ بوده ولی بر اثر رسوب آهن به رنگ قهوه ای در می آیند. مشابه همین مساله در کارگاه های تکثیر بر اثر تجمع باکتری های آهن بر روی تخم ماهیان نیز مشاهده می گردد که در نتیجه کمبود اکسیژن موجب مرگ تخم ها می شوند. در استخرهای پرورش کپور ماهیان در فصل زمستان به ویژه زمانی که سطح استخر یخ زده باشد و کمبود اکسیژن شدید باشد، امکان تلف شدن ماهیان به دلیل افزایش آهن افزایش می یابد.علاوه بر این تجمع آهن در بستر استخر مانع از تبادل هوا با استخر گردیده و فعالیت موجودات بستر را کاهش می دهد. در بسترهای با آهن فراوان، توسعه میکروارگانیسم ها متوقف می گردد.
جهت استفاده از آب های حاوی آهن می بایست شرایط اکسیداسیون و حذف آهن از آب را فراهم سازیم. بهترین اقدام در این خصوص استفاده از یک ماده اکسنده بی خطر همانند ازن است. یکی از کاربدهای منحصر به فرد ازن حذف ترکیبات آهن و ترسیب آن به صورت ترکیبات نامحلول می باشد.
با استفاده از ازن در سیستم تصفیه آب استخر، زنگاب موجود در آب که در بیشتر استخرها موجود است به ترکیبات نامحلول فریک تبدیل شده و ته نشین می گردد.
5- کاربرد ازن در از بین بردن سولفید هیدروژن و سایر ترکیبات سمی:
یکی دیگر از کاربردهای ازن در پرورش ماهی حذف سولفید هیدروژن از آب می باشد. سولفید هیدروژن گازی سمی و خطرناک برای ماهیان بوده و موجب تولید بوی نامطبوع همانند بوی فاضلاب می شود. سایر ترکیبات سمی از جمله آمونیاک نیز توسط ازن با راندمان بسیار بالایی حذف می شوند.