ملاحظات مربوط به اثرات احتمالی ویروس COVID-19بر منابع آب سطحی و زیرزمینی که از توصیه های سازمان جهانی بهداشت (WHO) برگرفته شده، به شرح زیر ارائه می گردد. ( توصیه های یاد شده پیوست می باشد. )
1- ویروس COVID-19، یک ویروس پوشش دار با غشای بیرونی شکننده است. به طور کلی ویروس های پوشش دار در محیط زیست از پایداری کمتری برخوردار بوده و بیشتر به اکسیدان هایی نظیر کلر حساس هستند.
2- در حالیکه هیچ مدرکی در مورد بقای ویروس COVID-19 در آب و فاضلاب وجود ندارد، لیکن احتمالا این ویروس، به طور قابل توجهی سریع تر از ویروس های روده ای انسان بدون پوشش که ناقل بیماری های شناخته شده ناشی از آب می باشند ( نظیر آدومو ویروس، نورو ویروس و هپاتیت A )، غیر فعال می شود.
3- تاکنون شواهد متقنی مبنی بر انتقال ویروس COVID-19 از طریق سیستم فاضلاب با یا بدون تصفیه و همچنین دفع در چاه های جاذب گزارش نشده است.
4- گرچه در برخی کشورها، اموات شستشو داده نمی شوند، اما وجود ویروس COVID-19 در پساب حاصله از تغسیل محتمل است.
5- برخی مطالعات نشان می دهد که یک کرونا ویروس انسانی تا 2 روز در آب لوله کشی فاقد کلر و در فاضلاب بیمارستانی با دمای 20 درجه سانتیگراد زنده مانده است. همچنین به استناد مقاله منتشره در مجله Water Research ماندگاری گونه مشابه این ویروس در آب خام چندین روز و در فاضلاب چندین هفته اعلام شده است.
6- بنابراین به نظر می رسد برای نابودی ویروس COVID-19، استفاده از آب با غلظت کلر بالاتر از استاندارد آب آشامیدنی نیاز است که این موضوع می بایستی برای تعیین غلظت مناسب مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد.
برخی از مهم ترین پیشنهادات دو مرجع فوق به منظور تعدیل اثرات ویروس بر منابع آب:
1- گورهای محل تدفین اموات حداقل 30 متر فاصله افقی از منابع آب زیر زمینی که برای آب آشامیدنی استفاده می شود، داشته باشند.
2- کف گور باید حداقل 150 سانتیمتر بالاتر از سطح آب زیرزمینی و حداقل عمق گور از 70 سانتیمتر کمتر نباشد. ( به عبارتی سطح آب زیرزمینی در محل گورستان از عمق حداقل 220 سانتیمتر کمتر نباشد )
3- فاضلاب ناشی از تغسیل قبل از تصفیه و گندزدایی نباید وارد محیط های انسانی شود.
توصیه ها:
1- آب مصرفی غسالخانه می بایستی از غلظت کلر بالاتر از استاندارد آب شرب برخوردار باشد.
2- در قسمت تغسیل اموات، محلول 0/5 میلیگرم در لیتر آب ژاول بر روی جسد اسپری شود تا اطمینان حاصل گردد که ویروس از بین رفته است. این کار در درجه اول برای پرسنل غسالخانه ضروری است و در درجه دوم باعث می شود تا احتمال ورود ویروس به محیط زیست به حداقل کاهش یابد.
3- هرگونه استفاده از آب خام فاقد سیستم گندزدایی در غسالخانه ها خودداری گردد.
4- از دفن اموات آلوده به کرونا در گورستانهایی که سطح برخورد آب زیرزمینی آنها کمتر از 220 سانتی متر است، اکیدا جلوگیری گردد.
5- فاضلاب ناشی از تغسیل قبل از تصفیه و گندزدایی نباید وارد محیط های انسانی شود و از هر گونه اقدام مغایر باید جلوگیری شود.
6- در دفن اموات آلوده به کرونا، رعایت پروتکل های بهداشتی مربوطه لازم الرعایه است.
با توجه به موارد نامبرده، به نظر می رسد غسل اموات آلوده به ویروس COVID-19 با رعایت نکات برشمرده فوق و نیز رعایت پروتکل های بهداشتی مربوط به دفن اموات عفونی، آثار نامطلوبی بر منابع آب وارد نکند.
پیشنهادات پایانی:
1- نظر به اینکه وفق ماده 46 قانون توزیع عادلانه آب، مسئولیت پیگیری، کنترل و ممانعت از آلودگی منابع آب با سازمان محیط زیست می باشد، لذا ضروری است تا این مهم از سوی سازمان مذکور با هماهنگی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مورد پیگیری و اقدام قرار گیرد.
2- رفع آلودگی ناشی از سیستم دفع فاضلاب بیمارستانی و به ویژه بیمارستان های فاقد سیستم تصفیه فاضلاب، باید در اولویت قرار گیرد.
3- برای بررسی همه جانبه اثرات این ویروس بر منابع آب، در قالب طرح تحقیقات کاربردی این مهم جهت بررسی بیشتر به دانشکده بهداشت محیط دانشگاه تهران، شهید بهشتی و ... ارجاع گردد.
پیوست توصیه های کامل WHO