در این مقاله مشخصات آب آشامیدنی را به طور کامل توضیح خواهیم داد. اگر می خواهید بدانید که ویژگی های شیمیایی و فیزیکی آب آشامیدنی کدام اند با ما همراه باشید.
مشخصات شیمیایی آب آشامیدنی
سختی
سختی آب یکی دیگر از مشخصات آب آشامیدنی است و مربوط به املاح خاصی است که در آب وجود دارند. این املاح شامل کاتیون هایی مثل منیزیم، کلسیم، استرانسیوم، آهن، آلومینیوم، منگنز و مس بوده که با آنیون های بیکربنات، کربنات، کلرور، سولفات، سیلیکات و نیترات به صورت محلول در آب وجود دارند. سختی کل شامل سختی موقت یا سختی کربناتی به اضافه سختی دائم یا سختی غیر کربناتی می باشد. سختی موقت در اثر جوشاندن آب ته نشین می شود و جرم داخل ظروف را تشکیل می دهد و به املاح کربنات و بیکربنات کلسیم و منیزیم مربوط می شود. جوشاندن آب به مدت چند دقیقه باعث تجزیه بیکربنات ها و خارج شدن CO2 و رسوب کربنات های کلسیم و منیزیم می گردد. سختی دائم بواسطه وجود عناصری چون سولفات و کلرورهای منیزیم و کلسیم که در اثر جوشیدن رسوب نمی دهند، پدید می آید. سختی معمولا به میلی گرم در لیتر برحسب کربنات کلسیم بیان می شود.
معمولا مسائل بوجود آمده در اثر افزایش سختی، مانند امکان تشکیل جرم در دیگ بخار و سیستم های آب گرم کن از نقطه نظر اقتصادی مورد توجه قرار می گیرد. آب های سبک تر از 50-30 میلی گرم در لیتر میل به خورندگی از خود نشان می دهند و باید همواره از نقطه نظر قابلیت حل کردن سرب در خود آزمایش شوند یک رابطه آماری بین سختی آب و بروز بیماری های قلبی و عروقی بدست آمده ولی رابطه علیتی در این زمینه مشخص نشده است که هرچه آب سبک تر باشد امکان رویداد بیماری بیشتر می شود. معمولا سبک کردن آب کمتر از 150 میلی گرم در لیتر برحسب کربنات کلسیم انجام نمی گیرد، مگر در موارد صنعتی خاص. طبق پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی در سال 1971 بالاترین حد مطلوب سختی برابر 100 میلی گرم در لیتر برحسب کربنات کلسیم بوده و این مقدار به نظر کم و غیر سخت می آید و هیچگونه مطابقتی با حد مطلوب کلسیم که معادل سختی برابر 187/5 میلی گرم در لیتر برحسب کربنات کلسیم می باشد، ندارد. طبق نظریه دستورالعمل های مجمع اروپایی حداقل غلظت سختی آب سبک شده 60 میلی گرم در لیتر برحسب کلسیم ( معادل 150 میلی گرم در لیتر برحسب کربنات کلسیم ) می باشد.
مواد معدنی
اجسام جامد حل شده در آب اجزاء کانی آن را تشکیل می دهند. این مواد شامل کلیه آنیون ها و کاتیون های قابل حل و سیلیس و سیلیکات های موجود می باشند. معمولا نتایج آنالیز مواد شیمیایی براساس میلی گرم در لیتر بیان می شوند. به منظور کنترل درست بودن تجزیه نمونه آب، مقادیر برحسب میلی اکیوالان نیز محاسبه می شوند. کاتیون ها شامل کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم و آنیون ها شامل کربنات یا بیکربنات، سولفات، کلرور، فسفات، نیترات و سیلیکات می باشند.
همچنین بخوانید: آموزش نصب دستگاه تصفیه آب خانگی
کاتیون ها
کلسیم
کلسیم یکی از مشخصات آب آشامیدنی است و در غالب آب های طبیعی یافت می شود. میزان کلسیم در آب بستگی به گونه سنگی دارد که آب از آن گذر می کند. کلسیم معمولا به صورت کربنات، بیکربنات و سولفات ظاهر می شود، اگرچه در آب های پرنمک کلرور و نیترات کلسیم را نیز می توان پیدا کرد. کلسیم همراه با بیکربنات سختی موقت یا سختی بیکربناتی آب را باعث می شود. سولفات ها، کلرورها و نیترات ها تشکیل سختی دائم یا سختی غیرکربناتی را می دهند. کلسیم یکی از عناصر اصلی غذای انسان را تشکیل می دهد. ارزش غذایی کلسیم موجود در آب در مقایسه با سایر منابع غذایی ناچیز است و از نظر تندرستی زیاد بودن غلظت آن در آب چندان اهمیت ندارد و زیادی کلسیم به صورت رسوب در آب ته نشین می گردد.
سازمان بهداشت جهانی، حداکثر غلظت کلسیم را 200 میلی گرم در لیتر برحسب Ca++ ( 500 میلی گرم در لیتر برحسب کربنات کلسیم ) پیشنهاد می کند که مازاد بر این به صورت رسوب می تواند باعث ایجاد مشکلاتی گردد.
منیزم
منیزیم یکی از عناصر معمولی آب می باشد که نمک های قابل حل تشکیل می دهد. منیزیم در آب هم سختی کربناتی و هم بیکربناتی تشکیل داده که معمولا غلظت آن در مقایسه با اجزاء ترکیبی کلسیم کمتر است. غلظت زیاد منیزیم در آب های مصرفی منازل به علت تشکیل جرم در ظروف و همچنین به این خاطر که منیزیم دارای خاصیت مدر و مسهلی می باشد، به ویژه اگر با مقدار زیادی سولفات توام باشد، قابل قبول نیست.
استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی 1971 میزان منیزیم معادل 30 میلی گرم در لیتر را برای سولفات های بیش از 250 میلی گرم در لیتر و حداکثر غلظت مجاز 150 میلی گرم در لیتر را به شرط اینکه غلظت سولفات کمتر باشد، پیشنهاد می کند. هیدروکسید منیزیم به مقدار کمی در pH بالا ( pH برابر 10 و بالاتر ) قابل حل می باشد و این مساله فاکتوری در سبک کردن آب از طریق آهک – کربنات سدیم است.
سدیم
عنصر سدیم علاوه بر اینکه یکی از عناصر فراوان می باشد، به علت حلالیت زیاد آن در آب جزو مشخصات آب آشامیدنی است. مقدار سدیم از یک تا صدها میلی گرم در لیتر در آب های نمکدار می رسد. حد آستانه طعم سدیم در آب آشامیدنی بستگی به فاکتورهایی چند از جمله آنیون های عمده تر موجود در آب و درجه حرارت آن دارد. غلظت طعم آستانه برای کلرور سدیم حدود 350 میلی گرم در لیتر ( 138 میلی گرم در لیتر برحسب سدیم ) و برعکس آن طعم آستانه برای سولفات سدیم می تواند 1000 میلی گرم در لیتر ( 348 میلی گرم در لیتر برحسب سدیم ) باشد. استفاده از روش های آهک – کربنات سدیم یا تعویض کننده های قلیایی برای سبک کردن آب های سخت باعث افزایش جزئی غلظت سدیم می گردد. افزایش غلظت سدیم از این طریق علاوه بر تاثیر بر طعم آب، برای افرادی که تحت رژیم غذایی با نمک محدود می باشند، زیان آور است.
دستورالعمل های مجمع اروپایی، از سال 1984 غلظت معادل 20 میلی گیرم در لیتر را به عنوان راهنما پیشنهاد می کند و حداکثر غلظت 175 را به 150 میلی گرم در لیتر کاهش داده است. دستورالعمل های مجمع اروپایی این مساله را قبول می کند که ظرفیت سدیم آب های سبک می تواند بیش از ایم مقدار باشد و پیشنهاد می نماید که باید نهایت سعی در پایین نگهداشتن حتی الامکان غلظت سدیم و حفظ سلامت عمومی نمود.
مقاله آب قلیایی چیست؟ را در آب کالا بخوانید.
پتاسیم
پتاسیم با وجود اینکه یکی از عناصر فراوان می باشد، غلظت آن در اغلب آب های طبیعی از 20 میلی گرم در لیتر افزایش نمی یابد. دستورالعمل ها حداکثر غلظت را 12 میلی گرم در لیتر و غلظت 10 میلی گرم در لیتر را به عنوان راهنما پیشنهاد می کنند.
آنیون ها
دی اکسید کربن، بیکربنات و کربنات
دی اکسید کربن یکی از اجزاء تعادل کربنات در آب می باشد و جزو مشخصات آب آشامیدنی به شمار می رود. مقدار دی اکسید کربن آزاد در آب بستگی به pH و قلیائیت آن دارد و می تواند در مورد خاصیت خورندگی آب نقش مهمی ایفا کند. آب های سطحی معمولا کمتر از 10 میلی گرم در لیتر CO2 آزاد دارند، هرچند که برخی از آب های زیرزمینی مربوط به حفاری های عمیق حاوی بیش از 100 میلی گرم در لیتر CO2 می باشند. روش های ساده برای کاهش میزان دی اکسید کربن در این گونه آب ها، هوادهی پی در پی است.
انیدرید کربنیک ضمن انحلال در آب با عوامل موجود در آن ترکیب می شود و یا در ترکیب با آب، قسمتی از آن به صورت اسید کربنیک درآمده و قسمتی دیگر به یون های کربنات و بیکربنات کلسیم موجود در آب تعادلی در اثر وجود CO2 ایجاد می شود که از راسب شدن کربنات کلسیم جلوگیری می کند. آن قسمت از CO2 آزاد که باعث تعادل کربنات می گردد به نام CO2 متعادل کننده و مازاد بر آن را CO2 آزاد موثر می نامند. CO2 تام مجموع CO2 متعادل کننده، CO2 متعلق به کربنات و بیکربنات و CO2 آزاد می باشد.
کلر
کلر به عنوان یک ماده شیمیایی برای گندزدایی و از بین بردن موجودات مضر به کار می رود. حداکثر مقدار کلر باقیمانده مجاز که ممکن است در آب یافت شود تابعی از مزه، بو و خورندگی می باشد. یکی از معایب کلر زدن آب ایجاد مزه کلری و کلروفنل است، علاوه بر این وجود مواد بیولوژیک هم می تواند در ایجاد مزه خاکی و یا مزه های دیگر دخالت نماید. چنانچه کلر به عنوان ماده پیش افزودنی قبل از تصفیه آب به آب های رنگی و یا حاوی مواد آلی افزوده شود، تری هالومتان ها نیز تشکیل می گردند. میزان کلر باقیمانده در آب آشامیدنی می تواند تا حدود 0/2 میلیگرم در لیتر باشد و در مواقع ضروری که آب استریل مورد نیاز باشد، مقدار کلر باقیمانده تا 2 میلیگرم در لیتر یا بیشتر قابل قبول است.
کلرور
کلرور، یعنی ترکیبات کلر با سایر عناصر و رادیکال ها تقریبا در کلیه آب های طبیعی یافت می شود که غلظت آنها می تواند بسیار متفاوت باشد، ولی غالب ترکیبات کلر با سدیم ( نمک طعام ) و در درجه بعد با کلسیم و منیزیم می باشد. این مواد از اجزاء پایدار در آب بوده و غلظت آنها تحت تاثیر فرایند های طبیعی، فیزیک، شیمیایی و بیولوژیک تغییر نمی پذیرد. کلرورها از رسوبات کانی طبیعی، از آب دریا هم از طریق نفوذ و هم به وسیله پراکنده شدن آب دریا در هوا، در اثر انجام امور کشاورزی و آبیاری و از فاضلاب های خانگی و صنعتی ناشی می شوند.
اغلب رودخانه ها و دریاچه ها دارای غلظت کلرور کمتر از 50 میلیگرم در لیتر برحسب Cl- می باشند و هرگونه افزایش قابل توجه غلظت کلرور در آب، نشانه ای از آلودگی احتمالی به شمار می آید. مقدار کلرور فاضلاب ها در شرایط هوای خشک احتمالا بیشتر از 70 میلیگرم در لیتر یعنی بیش از غلظت آن در منبع اصلی آب می باشد. موضوع اصلی که در اثر ازیاد غلظت کلرور در آب بوجود می آید،مساله مورد قبول قرار گرفتن آن به وسیله مصرف کننده است. با وجود اینکه کلرورها معمولا برای سلامتی انسان مضر نمی باشند ولی مقدار نمک معمولی یا کلرور سدیم برای بیماران قلبی و کلیوی باید محدود گردد. گرچه میزان دریافت نمک از آب آشامیدنی در مقایسه با نمک مواد غذایی بسیار کمتر است، ولی با وجود این کوشش می شود که غلظت کلرور در آب پایین نگه داشته شود.
طبق استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی که مشخصات آب آشامیدنی را تعیین می کند، 1971 حداکثر غلظت مطلوب کلرور 200 و حداکثر غلظت مجاز آن 600 میلیگرم در لیتر می باشد. دستورالعمل های مجمع اروپایی و راهنمای سازمان بهداشت جهانی سال 1983 مقدار کمتری کلرور معادل 25 میلیگرم در لیتر را توصیه می کنند و معتقدند که اثرات نامطلوب می تواند بالای غلظت 200 میلیگرم در لیتر رخ دهد. مقادیر پیشین معادل 200 و 600 میلیگرم در لیتر در رابطه با مزه و خورندگی در سیستم های آب گرم تعیین شده بودند که در حال حاضر نیز معتبر می باشند. حس چشایی حساس می تواند مقدار کلرور معادل 150 میلیگرم در لیتر را احساس نماید. غلظت های بالای 150 میلیگرم در لیتر می تواند باعث شور شدن مزه آب گردد. هرچند که آب های حاوی بیش از 600 میلیگرم در لیتر در برخی از مناطق لم یزرع و یا نیمه خشک که تامین آب آشامیدنی در آنجا مشکل می باشد مورد مصرف قرار می گیرند.
سولفات
غلظت سولفات در آب های طبیعی از چند میلیگرم تا چند هزار میلیگرم در لیتر متغیر می باشد. سولفات از منابع مختلف می تواند در آب های سطحی و زیرزمینی نفوذ کند از جمله حل شدن ژیپس ( سنگ گچ ) یا سایر رسوبات معدنی که حاوی سولفات می باشند، سولفات حاصل از آب دریا، اکسیداسیون سولفیدها، سولفیت ها و تیوسولفات ها در آب های سطحی و فاضلاب های صنعتی در جایی که سولفات و اسید سولفوریک در صنایع به کار می روند مانند صنعت چرم سازی و تهیه خمیر کاغذ.
گاز هیدروژن سولفوره از طریق دودکش های کارخانجات صنعتی در فضا پخش شد، و باعث می شود که آب باران های این مناطق حاوی میزان محسوسی سولفات گردند. سولفات در آب آشامیدنی سهم عظیمی در سختی دائم یا غیر کربناتی دارد. غلظت بالای سولفات در تغییر طعم آب موثر بوده و اگر با کاتیون های منیزیم و سدیم ترکیب شده باشد اثر ملین دارد.
در مناطقی که ساکنین آنها ناچار به مصرف آب های با غلظت بالای سولفات هستند و هیچگونه منبع آب دیگری در دسترس ندارند به غلظت بالای سولفات عادت می کنند و مساله ای برای آنها پیش نمی آید. احیای سولفات به وسیله باکتری های بی هوازی تولید هیدروژن سولفوره با بوی بد تخم مرغ گندیده می کند. این گاز در آب چاه های عمیق نیز تولید می شود که با هوا دادن کافی به سرعت بوی آن برطرف می گردد.
ترکیبات ازته آمونیاکی
آمونیاک یکی از اشکال ازت است که جزو مشخصات آب آشامیدنی محسوب می شود و معمولا برحسب میلیگرم در لیتر ازت بیان می گردد. آمونیاک آزاد موجود در آب برحسب میزان ازت می تواند به صورت ازت آمونیاکی، آمونیاک نمک دار و یا آمونیاک آزاد وجود داشته باشد.
ازت آلبومینوئیدی در اثر اکسیداسیون شیمیایی قوی مواد آلی موجود در آب حاصل می شود. ترکیبات آمونیاکی از منابع مختلف منشا می گیرند که بعضی از آنها مانند تجزیه گیاهان، بی خطر می باشد.
آب های چاه های عمیق با کیفیت آب خوب، می تواند حاوی مقدار زیادی آمونیاک آزاد باشند که ممکن است در اثر احیای نیترات ها، یا بوسیله باکتری ها و یا گذر آب از لایه های سنگی زمین بوجود آمده باشد. وجود آمونیاک در آب دلیلی بر آلودگی آن از طریق فاضلاب خانگی یا صنعتی می باشد.
مقدار آمونیاک در آب پالایش نشده از نظر تعیین مقدار کلر برای گندزدایی حائز اهمیت است. در این مورد تا میزان سه میلیگرم در لیتر ازت آمونیاک را می توان صرفنظر کرد و در مورد مقادیر بیشتر معمولا باید منابع ترکیبات آمونیاکی را به منظور پایین نگه داشتن خطر آلودگی باکتریایی بیشتر بررسی کرد.
میزان آمونیاک تا 0/4 میلیگرم در لیتر، در آب های تصفیه شده ای که وارد سیستم آبرسانی می گردد قابل قبول است، زیرا آمونیاک در برخی موارد همراه با کلر به صورت ترکیب کلرامین در مرحله نهایی تصفیه آب مورد استفاده قرار می گیرد. در این حالت رسوب بیشتری از مصرف کلر به تنهایی تشکیل می شود.
نیتریت و نیترات
نیتریت (NO2) و نیترات (NO3) معمولا براساس میلیگرم در لیتر برحسب ازت بیان می شوند. کل ازت اکسید شده برابر با مجموع ازت نیتریت و نیترات می باشد. نیتریت مرحله میانی اکسیداسیون ازت، در اکسید شدن بیوشیمیایی آمونیاک و تبدیل آن به نیترات می باشد، همچنین در عمل احیا نیترات در شرایطی که کمبود اکسیژن وجود داشته باشد، تشکیل می شود. آب های سطحی به ندرت بیش از 0/1 میلیگرم در لیتر برحسب ازت، نیتریت دارند، مگر اینکه به شدت با فاضلاب آلوده شده باشند.
بنابراین حضور نیتریت همراه با میزان بالایی از آمونیاک در آب های سطحی نشان دهنده آلودگی آب با فاضلاب می باشد. در مناطق آهن دار، نیترات های موجود در آب های زیرزمینی می تواند به نیتریت احیا شود، چنین واکنشی در آجر کاری های جدید دیواره چاه ها نیز صورت می گیرد و در نتیجه آن نیتریت وارد آب چاه می گردد.
نترات آخرین مرحله اکسیداسیون آمونیاک و معدنی شدن ازت حاصل از مواد آلی به شمار می آید. این عمل اکسیداسیون در خاک و آب بیشتر توسط باکتری های نیتریفیکاسیون صورت می گیرد و فقط می تواند در یک محیط با اکسیژن فراوان انجام شود.
باکتری های مشابه در صافی پالاینده تصفیه خانه های فاضلاب ها فعالیت می کنند که نتیجه آن مقدار زیادی نیترات می باشد. افزایش کاربرد کودهای شیمیایی ازت دار در چند دهه اخیر باعث افزودن نیترات در آب های سطحی و زیرزمینی شده است. میزان نیترات در آب های سطحی غالبا تحت تاثیر تغییرات فصلی بوده، بدین گونه که در ماه های زمستان در مقایسه با تابستان غلظت های بیشتری مشاهده گردیده است. با آغاز باران های زمستانی در مقایسه با تابستان غلظت های بشتری مشاهده گردیده است. با آغاز باران های زمستانی و کاهش فعالیت بیولوژیکی در رودخانه ها، نیترات آب افزایش یافته و منجر به زیاد شدن غلظت آن می گردد. در طول تابستان احتمالا میزان نیترات در اثر جذب و اعمال بیوشیمیایی جلبک ها کاهش می یابد و علاوه بر این عدم نیتریفیکاسیون باکتریایی و احیای غیرهوازی نیترات به ازت در سطح گل و لای ته نشین شده در مجازن، غلظت نیترات را در آب کاهش می دهد. آبی که دارای غلظت بالایی از نیترات باشد بالقوه برای شیرخواران و کودکان مضر می باشد. باکتری های موجود در دستگاه گوارش می توانند نیترات غذا و آب را به نیتریت احیا کنند، سپس نیتریت جذب جریان خون شده و هموگلوبین را تبدیل به مت هموگلوبین می نماید. مت هموگلوبین با اینکه بالقوه سمی نیست ولی کاهشی را که در ظرفیت حمل اکسیژن توسط هموگلوبین می دهد اثرات جدی به بار می آورد به ویژه در شیرخواران که در بدنشان حجم زیادی مایع نسبت به وزن دارند. نیتریت حاصل از احیای نیترات توسط باکتری ها، در دستگاه گوارش با آمین های نوع دوم و سوم ترکیب شده و تشکیل نیتروزآمین می دهد که این ماده سرطان زا می باشد.
دستورالعمل های مجمع اروپایی، به عنوان راهنما مقدار نیترات برحسب NO3 را معادل 25 میلیگرم در لیتر پیشنهاد می کند. حداکثر غلظت مجاز معادل 50 میلیگرم در لیتر برحسب NO3 و حداکثر غلظت مجاز نیتریت معادل 0/1 میلیگرم در لیتر برحسب NO2 در آب تصفیه شده تعیین گردیده است. برای کاهش غلظت نیترات و نیتریت در آب روش های ساده وجود ندارد. امروزه دو روش رایج کانی زدایی بیولوژیکی تحت شرایط کنترل شده با استفاده از نیتریفیکاسیون باکتری به کار می روند ولی هیچ کدام از این دو روش برای تصفیه در مقیاس زیاد مناسب نمی باشند.
فسفات
فسفات از طریق فاضلاب های خانگی که حاوی پاک کننده های سنتتیک تهیه شده از فسفات می باشند، یا از پساب های کشاورزی که از زمین های با کود معدنی عبور کرده باشند و سرانجام از فاضلاب های صنعتی وارد آب های سطحی می شود. آب های زیرزمینی معمولا مقدار جزئی فسفات دارند مگر اینکه به عللی آلوده شده باشند. فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد جلبک ها می باشد و می تواند به مقدار قابل توجهی در اتروفیکاسیون مخازن آب و دریاچه ها دخالت نماید.
سیلیس
سیلیس به اشکال مختلف در آب یافت می شود که حاصل تجزیه سنگ های حاوی سیلیس مانند کوارتز و سنگ سیاه می باشد. سیلیس ممکن است یک میلیگرم در لیتر، در آب های سبک مناطق زغال سنگی تا 40 میلیگرم در لیتر در آب های سخت وجود داشته باشد. آب های مناطق آتشفشانی و معدنی دارای میزان بالای سیلیس می باشند. اگرچه دلیلی بر خطرناک بودن سیلیس در آب آشامیدنی در دست نیست، ولی در مورد بعضی از صنایع مشکلاتی ایجاد می نماید زیرا سیلیس یک پوسته خیلی سخت تشکیل داده که جداسازی آن مشکل می باشد.
همچنین بخوانید: آلودگی آب تهران
مواد آلی
مواد آلی موجود در آب می تواند از منابع گوناگونی چون گیاهان، جانوران، فاضلاب های خانگی کاملا تصفیه نشده و فاضلاب های صنعتی ناشی شود. کل مواد آلی موجود در آب را می توان از طریق اندازه گیری COD ( اکسیژن لازم برای انجام واکنش های شیمیایی )، BOD ( اکسیژن لازم برای واکنش های بیوشیمیایی ) و کل کربن آلی و مواد حاصل از استخراج کربن کلروفرم تخمین زد. COD و BOD مقدار اکسیژن لازم برای تجزیه مواد آلی را مشخص کرده ولی مستقیما مقدار مواد آلی را معین نمی کنند. ترکیبات آلی مثل سموم دفع آفات و تری هالومتان ها با روش های خاص در آب تشخیص داده می شوند. ترکیبات آلی زیادی در آب و فاضلاب ها وجود دارند که در اثر تجزیه بیوشیمیایی حاصل می گردند ولی نسبتا بی آزار هستند.
سموم دفع آفات
سموم دفع آفات شامل ترکیباتی مثل حشره کش ها، علف کش ها، مواد ضد قارچ و مواد ضد جلبک می باشند. این مواد حاوی عناصر غیرآلی مثل سولفات مس، هیدروکربورهای کلردار مانند د د ت، دیلدرین، لیندان و ترکیبات فسفره آلی مانند پاراتیون و مالاتیون و تعداد بسیار دیگری می باشند. ورود سموم دفع آفات به آب های طبیعی از طرق مختلف صورت می گیرد. به کاربردن مستقیم آنها برای کنترل گیاهان و حشرات در آب، به علت عبور آب از زمین های کشاورزی و از فاضلاب های صنعتی. مواد آلی حتی در مقادیر کم بالقوه سمی هستند و بعضی از آنها مانند هیدروکربورهای کلردار در برابر تجزیه شیمیایی و بیوشیمیایی خیلی مقاوم می باشند. بنابراین سموم دفع آفات در بدن تجمع یافته در درازمدت اثر کرده و مشکلاتی را به وجود می آورند. از آنجایی که سموم دفع آفات و ضدجلبک در مورد کنترل آبزیان به کار می روند، می توانند سبب تجزیه گیاهان شده و اکسیژن آب را کم کنند که به دنبال کاهش اکسیژن آب مسائلی مانند حل شدن آهن و منگنز و در نتیجه تولید بو و طعم در آب بوجود می آید.
مقادیری از سموم ضد آفات که در آب آشامیدنی وجود دارد در مقایسه با مواد غذایی ناچیز است. ورود تصادفی سموم دفع آفات به مقدار زیاد در مسیر آنها می تواند مشکلات جدی به دنبال داشته و سبب مرگ ماهیان شود که در این صورت باید موقتا از منبع آب استفاده نکرد. بسیاری از سموم دفع آفات و هیدروکربورهای کلردار خیلی سریع جذب رسوبات و یا مواد معلق می شوند و این خاصیت می تواند برای جدا کردن آنها در اعمال تصفیه آب از طریق روش انعقاد پس از رسوب کردن مواد معلق مورد استفاده قرار گیرد. روش بهتر جدا کردن این مواد از آب واکنش های اکسیداسیون از طریق ازن، کلر، دی اکسید کلر و یا پرمنگنات پتاسیم می باشد. البته در برخی موارد کاربرد کلر می تواند پاره ای از سموم دفع آفات را به مواد سمی تر تبدیل کند و یا ممکن است با بعضی حلال ها واکنش داده و تشکیل ترکیبات بودار دهد. برای بهتر جدا کردن این مواد می توان از جذب آنها به وسیله زغال فعال استفاده کرد. پودر زغال فعال ممکن است در مرحله آخر صاف کردن به کار رود. ترجیح داده می شود که میزان سموم دفع آفات را قبل از تصفیه کردن آب محدود ساخت.
ترکیبات فنلی
ترکیبات فنلی که در آب های سطحی پیدا می شوند معمولا نتیجه آلودگی ناشی از فضولات صنایع مانند صنعت پتروشیمی، شستشوی حاصل از آسفالت جاده ها، گازهای مایع و سطوح قطرانی شده می باشد. ترکیبات فنلی طبیعی از تجزیه آلگ ها یا گیاهان عالی به دست می آیند. فنل ها در آب های زیرزمینی به خصوص در نواحی نفت خیز نیز وجود دارند. بیشتر ترکیبات فنلی در غلظت های کم با کلر حاصل از کلرینه کردن آن ترکیبات فنلی کلردار ( کلروفنل ها ) می دهند که در بو و طعم آب موثر می باشند.
طبق استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی سال 1971 حداکثر غلظتی ا ترکیبات فنلی که مشکلی در آب ایجاد نمی ند 0/001 میلیگرم در لیتر می باشد.
در تصفیه آب، ترکیبات فنلی را می توان به وسیله اکسیداسیون با ازن، کلرینه کردن زیاد آب و تجزیه شیمیایی آنها به وسیله سوپرکلریناسیون و جذب سطحی توسط زغال فعال از آب جدا نمود.
هیدروکربورهای پلی سیکلیک
این ترکیبات از قطران و محصولات آن به دست می آیند و بعضی از آنها به عنوان مواد سرطان زا شناخته شده اند. مقدار جزئی هیدروکربورهای پلی سیکلیک در فاضلاب های صنعتی و خانگی وجود دارد. حلالیت این مواد در آب خیلی کم است ولی پاک کننده ها و حلال های آلی دیگر که ممکن است در آب وجود داشته باشند حلالیت آنها را افزایش ی دهند. هرچند این ترکیبات برای زیست انسان چندان زیان آور نمی باشند، ولی می توان آنها را به وسیله مواد جاذب از آب خارج کرد. امروزه دلیلی مبنی بر اثرات ناشی از خوردن هیدروکربورهای پلی سیکلیک در دست نیست و ورود این مواد به بدن بیشتر از طریق غذا و یا سیگار صورت می گیرد تا از راه آب های آشامیدنی. در مراحل تصفیه آب و مرحله جذب به وسیله زغال فعال به دنبال مرحله انعقاد باعث برداشتن و جداسازی این مواد از آب می شود. استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی سال 1971 پیشنهاد می کند که غلظت تام ترکیبات هیدروکربورهای پلی سیکلیک نباید بیش از 0/0002 میلیگرم در لیتر بعد از تصفیه آب باشد.
تری هالومتان ها
زمانی که کلر به عنوان ضدعفونی کننده در تصفیه آب به کار می رود، ترکیبات آلی کلردار در اثر ترکیب کلر با مواد آلی تشکیل می شود. دسته ای از این ترکیبات که اخیرا مورد توجه بسیار قرار گرفته اند، تری هالومتان ها یا هالوفرم ها می باشد. این ترکیبات از ترکیب کلر با مواد آلی اصلی آب مثل اسیدفولویک و اسید هومیک که در آب های رنگی یافت می گردند، بوجود می آیند. تری هالومتان های اصلی عبارتند از کلروفرم، برمودی کلرومتان، دی بروموکلرومتان و بروموفرم. شواهدی در دست است که این ترکیبات خاصیت سرطان زایی دارند. دستورالعمل های مجمع اروپایی غلظت 0/001 میلیگرم در لیتر را به عنوان راهنما برای ترکیبات کلره آلی پیشنهاد می کند و معتقد است که غلظت هالوفرم ها حتی الامکان باید کم باشد. درحال حاضر هنوز تحقیقات بیشتری در این مورد انجام نگرفته و دقیقا هیچگونه دلیلی دال بر خطرات ناشی از غلظت های کم این مواد وجود ندارد و احتمالا زیان های ناشی از منابع دیگر دریافت این مواد مانند کلروفرم موجود در خمیردندان ها بیشتر خواهد بود. موثرترین روش کاهش تری هالومتان ها در آب های آشامیدنی کاستن غلظت مواد آلی موجود در آب قبل از ضدعفونی آن با کلر می باشد، همچنین باید کاربرد کلر را درمرحله قبل از کلرزنی محدود ساخت.
پاک کننده ها
پاک کنندده ها یا مواد فعال کننده سطحی از جمله موادی می باشند که در آب تولید کف می کنند. اشکالات مهمی که مصرف پاک کننده ها و تخلیه آنها از طریق فاضلاب در رودخانه بوجود می آورد، عبارتند از:
1- ایجاد کف 2- اثر بر روی مزه و بوی آب 3- اشکال در امر انعقاد و ته نشینی و صاف کردن در تصفیه خانه های آب 4- ایجاد واکنش های فیزیولوژیکی در انسان 5- اثر سوء بر روی موجودات زنده
در سال های اخیر استفاده از مواد پاک کننده مصنوعی و قابل تجزیه بیولوژیکی که در مراحل مختلف تصفیه فاضلاب ها قابل جدا کردن می باشد، منجر به کاهش باقی ماندن مواد کننده در فاضلاب ها شده است. محدودیت اصلی در مورد پاک کننده، جلوگیری کردن از تولید کف به وسیله آنها در آب آشامیدنی است، معذالک برخی از اجزاء ترکیبات فعال کننده سطحی آنیونی برای آبزیان سمی می باشند. آب های سطحی مناطق شهری که به زمین فرو رفته و جریان های زیرزمینی را تشکیل می دهند حاوی مواد پاک کننده هستند.
دستورالعمل های مجمع اروپایی حداکثر غلظت این مواد را در آب های تصفیه شده 0/2 میلیگرم در لیتر پیشنهاد می کند.
پلی کلروبی فنیل ها
این ترکیبات که در ساختن روغن های نفتی برای اتومبیل ها و مواد لاستیکی و همچنین در ساختن رنگ ها و لاک ها مصرف می شوند، در بدن ماهیان تجمع یافته و در شیر و تخم مرغ نیز رخته می یابند زیرا غذای دام ها مانند گاو که از ترکیبات خاصی است، دارای مقداری از اندام های ماهی نیز می باشد. مقدار استاندارد پلی کلروبی فنیل ها در گوشت ماهیانی که به عنوان غذا مورد استفاده قرار می گیرند باید کمتر از 0/1 میلیگرم در هر کیلوگرم باشد ولی مقادیر بیشتر از یک میلیگرم در هر کیلوگرم، در بدن ماهیان آب آلوده گزارش شده است. اثرات سمی پلی کلرو بی فنیل ها عبارتند از:
1- ترشحات زیاد در چشم 2- تجمع رنگدانه های زیاد در بافت ها و ناراحتی های پوستی 3- اختلال دستگاه تنفسی.
همچنین معلوم شده است که در موش ها سرطان کبد ایجاد می کند.
یک نمونه از رخنه آلودگی های آب های زیرزمینی آلودگی نفتی است که بسیار خطرناک و مصیبت بار می باشد. نفت معمولا به طور طبیعی در حفره های نفوذناپذیر وسیعی در زیر زمین که روی آنها را گاز طبیعی قرار گرفته است، موجود می باشد. برای عملیات کشف نفت، چاه های عمیقی در سطح زمین حفر می کنند که اگر به مخازن نفتی برسد، به طور طبیعی نفت با فشار از این چاه ها بیرون می آید. حال اگر در منطقه ای بعد از حفر چاه سر آن را مسدود سازند، نفت با فشار به طرف زمین بالا می آید و در سر راه خود اگر به یک لایه نفوذ پذیر آب متصل شود، الزاما این منبع حیاتی آب را آلوده می سازد.
اکسیژن لازم برای واکنش های بیوشیمیایی (BOD)
این آزمایش دلالت بر اکسیژن لازم برای تجزیه بیوشیمیایی مواد آلی در آب و همچنین اکسیژن موردنیاز به منظور اکسیداسیون مواد کانی مانند سولفیدها دارد. این آزمایش کاملا تجربی است و نیاز اکسیژن نسبی آب های سطحی، آب های آلوده به فاضلاب های خانگی و صنعتی را با یکدیگر مقایسه می کند و تقلیدی از تصفیه خودبخود در آب های رودخانه و جویبارها می باشد.
تجزیه مواد آلی به وسیله موجودات بیولوژیکی نیاز به اکسیژن دارد که می باید از آب گرفته شود، بنابراین اگر یک فاضلاب خانگی با BOD بالا وارد جریان رودخانه ای گردد، باعث می شود که اکسیژن آب به مصرف برسد و درنتیجه ماهی ها و گیاهان آبزی موجود در رودخانه از بین بروند. در سال 1915 در انگلستان مشاهده شد که رودخانه های آلوده نشده به ندرت دارای BOD کمتر از 2 میلیگرم در لیتر می باشند و می توانند آلودگی بیشتر با 4 میلیگرم BOD در لیتر دریافت کنند بدون اینکه زیان آور باشند. از اینجا حداکثر غلظت مجاز BOD معادل 20 میلیگرم در لیتر برای فاضلابی که وارد جریان آب آلوده نشده یا نسبت رقیق شدن 1 به 8 می شود، تعیین شد.
همچنین بخوانید: آب آلوده باعث چه بیماری میشود
عناصر سمی
عناصری مانند آرسنیک، سیانید و مواد آفت کش از مواد سمی موجود در آب محسوب می شوند. سمیت یک عنصر در آب بستگی به عوامل مختلف دارد و با سمیت واقعی آن متفاوت می باشد، چنانچه بعضی از عناصر سمی ممکن است در آب به محصولات غیرسمی و بی خطر تبدیل شوند، هرچند بالقوه سمی و خطرناک باشند. بعضی از مواد سمی مانند حشره کش ها در مرحله ته نشینی از مراحل تصفیه آب و یا به وسیله جذب توسط مواد جاذب از آب جدا می شوند.
اغلب عناصر سمی به علت تصفیه ناقص آب و یا کنترل ضعیفی که بر دفع فاضلاب های صنعتی می شود، وارد منابع آب آشامیدنی می گردند. از آنجایی که مراحل مختلف تصفیه آب اثر ناچیزی در کم کردن غلظت این مواد دارد، حداکثر غلظت مجاز برای این عناصر معمولا هم برای آب تصفیه شده و هم تصفیه نشده درنظر گرفته می شود.
آرسنیک
آرسنیک عنصری سمی است که اگر در آب پیدا شود باید به آن توجه و دقت لازم بشود. حداکثر غلظت مجاز آرسنیک در آب آشامیدنی 0/05 میلیگرم در لیتر است که هماهنگ با مقادیر مجاز از نظر زهرشناسی می باشد. آرسنیک در آب های سطحی و در مناطقی که معادن سنگ فلزات آهنی وجود دارد، یافت می شود و در بیشتر مواقع در نتیجه مصرف مواد ضد آفات نباتی، حشره کش ها که حاوی آرسنیک می باشند و همچنین از طریق پس مانده های معادن وارد آب می گردد. استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی سال 1971 چنین اظهار می دارد که ارقام بزرگتری از آنچه در استانداردها آمده است در تعدادی از کشورهای آمریکای لاتین به دست آمده و تاکنون میزان تا 0/2 میلیگرم در لیتر اشکالاتی به وجود نیاورده است.
آرسنیک در گیاهان و موجودات آبی مانند میگو که اغلب جنبه غذایی برای انسان دارند، وجود دارد که در اثر مصرف این موجودات توسط انسان خودبخود وارد بدن وارد بدن شده و تجمع یافته و ایجاد مسمومیت می کند. آرسنیک قادر است از عمل گروه SH آنزیم ها ممانعت به عمل آورده و باعث بلوکه شدن آنها گردد. املاح آن در معده جذب شده و از راه پوست و شش ها نیز قابلیت جذب دارند. مهم ترین اثرات مسموم کنندگی آرسنیک بی اشتهایی، کم شدن وزن بدن، اسهال، به هم خوردگی معده و ناراحتی های عصبی می باشد. در کارگرانی که به طور دائم با ترکیبات آرسنیک سرو کار دارند، سرطان پوست و ریه دیده شده و از این رو خاصیت سرطان زایی آن چندان بی پایه نمی باشد.
سیانور
سیانور و ترکیبات آن فقط در آب های صنعتی و یا معدنی که از این عنصر استفاده می کنند یافت می شود. زمانی که pH آب برابر 8 یا پایین تر باشد، به صورت هیدروژن سیانید یا اسید سیانیدریک در می آید که برای آبزیان در مقایسه با یون آن به مراتب سمی تر است. اکثر ترکیبات سینور برای موجودات زنده کشنده است و سیانید آب را می توان قبل از ورود به رودخانه ها، از طریق اعمال شیمیایی حذف نمود.
سرب
سرب یکی از عناصر سمی قابل تجمع برای بدن به شمار می آید و طی سالیان بیشماری خطرات ناشی از آن به اثبات رسیده است. مقدار سرب در غالب آب های طبیعی ندرتا بیش از 0/02 میلیگرم در لیتر می باشد، به جز در مناطقی که آب های اسیدی سبک با سنگ گالن ( سولفور سرب ) و یا سنگ های دیگر سرب در تماس قرار می گیرد. میزان سرب به اندازه 0/05 میلیگرم در لیتر در آب آشامیدنی، معادل تقریبا 25% دریافت روزانه سرب در آب به وسیله مصرف روزانه دو لیتر آب می باشد منبع اصلی سرب در آب مصرفی از حل شدن آن در لوله کشی های قدیمی ناشی می شود. هرچند انحلال سرب در آب خیلی سبک اسیدی مناطق کوهستانی و مردابی بهتر انجام می گیرد ولی در مناطق دارای آب سخت به ویژه با سختی بیکربناتی نیز سرب در آب حل می شود. بنابراین مقدار سرب آب آشامیدنی باید همواره در مناطقی که از شبکه لوله کشی سربی استفاده می شود، کنترل گردد. اگر ترکیبات سرب را به عنوان تثبیت کننده در انواع خاصی از لوله های پلاستیکی به کار برند، میزان غیرقابل قبولی از سرب در آب حل خواهد شد.
حداکثر غلظت مجاز سرب 0/05 میلیگرم در لیتر می باشد. استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی سال 1971، به طور آزمایشی مقدار سرب را از 0/05 به 0/1 میلیگرم در لیتر افزایش داده است. افزایش بر این پایه انجام گرفته که مقادیر بیشتری سرب در بسیاری از کشورها برای سالیان دراز مورد مصرف قرار گرفته است بدون اینکه اثری بر سلامتی انسان داشته باشد و دلیل دیگر این بوده که امکان پایین نگه داشتن مقدار سرب در مناطقی که از لوله های سربی استفاده می کنند با مشکلاتی روبرو شده است.
اغلب اعضا بدن سرب دارند ولی قسمت اعظم سرب بدن انسان در استخوان ها موجود است و در استخوان با کلسیم مبادله شده و ناراحتی استخوانی تولید می کند. سرب موجود در استخوان در مواقع تب می تواند به سایر اعضای بدن انتقال یافته و ایجاد مسمومیت کند.
جیوه
جیوه از طریق استخراج معادن جیوه، کارخانجات تهیه کلر و سود، کاغذسازی، پلاستیک سازی، تهیه دفع آفات نباتی و بیمارستان ها وارد محیط زیست انسان می شود.
جیوه در محیط آبی به صورت جیوه فلزی و ترکیبات معدنی یا آلی آن وجود دارد. جیوه به شکل متیل مرکوری یا سایر ترکیبات در زنجیره غذایی از طریق تجمع در بدن موجودات آبزی وارد می شود. ترکیبات آلی جیوه به خصوص متیل مرکوری بسیار سمی تر از ترکیبات معدنی آن می باشند. عبور ترکیبات آلی جیوه از جفت و ورود آن به بدن جنین مساله بزرگی است که باعث ناهنجاری های شدید در طفل می شود. جیوه با گروه سولفیدریل آنزیم ها ترکیب می گردد.
عناصر کمیاب
آلومینیوم
آلومینیوم در بسیاری از آب های طبیعی به گونه ای آشکار یافت می شود و جزو مشخصات آب آشامیدنی محسوب می شود. غالبا ورود آلومینیوم در آب آشامیدنی از خورده شدن ظروف آلومینیومی مخازن و یا لوله ها و همچنین از افزایش نادرست سولفات آلومینیوم به عنوان منعقد کننده در تصفیه خانه ها حاصل می شود. اگر عملیات تصفیه آب به درستی صورت گیرد نباید هیچگونه هیدروکسید آلومینیومی بعد ازعمل صاف کردن آلومینیوم ته نشین گردد. آب آشامیدنی در حالت ایده آل خود می باید دارای کمتر از 0/05 میلیگرم در لیتر آلومینیوم برحسب Al+3 و حداکثر غلظت قابل قبول 0/2 میلیگرم در لیتر باشد. غلظت آلومینیوم در آب آشامیدنی برای کسانی که بیماری کلیه دارند و مجبورند از دیالیز استفاده کنند از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.
برومور
آب دریا دارای 50 تا 60 میلیگرم در لیتر برومور است وجود برومور در چاه های آب نزدیک سواحل دریا از اینجا ناشی می شود. محدودیتی برای برومورها پیشنهاد نشده ولی مقدار تجربی آن در آب مصرفی ناچیز می باشد.
مس
مس در آب های آلوده نشده و طبیعی به ندرت یافت می شود. هرچندگاهی نشانه هایی از آن در آب های سبک اسیدی مناطق مردابی قابل تشخیص می باشد. نمک های مس برای کنترل رشد جلبک ها در مخازن آب به کار می روند و در نتیجه، این منبعی برای ورود مس در آب های سطحی به شمار می آید. مقدار 0/5 میلیگرم در لیتر نمک مس را به عنوان دوز اولیه و 1 تا 2 میلیگرم در لیتر به عنوان دوز بعدی به مدت یک روز به کار می برند. مسی که معمولا در آب مصرفی خانه ها پیدا می شود، از خورندگی مس و آلیاژهای آن که به عنوان لوله و اتصالات آن مصرف دارد، ناشی می گردد. مس به عنوان یک عنصر اصلی در غذای انسان به شمار می آید ولی در غلظت های بیش از 20 میلیگرم در لیتر برای سلامتی انسان مضر می باشد. مس در آب های جاری حدود 1 میلیگرم در لیتر یا کمتر می تواند در اتصالات لوله های آب منازل با ایجاد رنگ سبز رسوب کند. میزان خورندگی فولاد گالوانیزه با حضور یک میلیگرم در لیتر می تواند افزایش یابد و مقدار 0/02 میلیگرم در لیتر آن می تواند در ظروف آلومینیومی ایجاد سوراخ نماید. طبق استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی سال 1971 مناسب ترین غلظت مس در آب آشامیدنی 0/05 میلیگرم در لیتر بوده و بالاترین میزان مجاز آن 1/5 میلیگرم در لیتر می باشد. طبق دستورالعمل های مجمع اروپایی مقدار مس 0/01 میلیگرم در لیتر برای آب های تصفیه شده می باشد ولی تا میزان 3 میلیگرم در لیتر برای آب هایی که به مدت 12 ساعت در لوله های مسین قرار گرفته باشند، مجاز است و بیش از این مقدار مسائلی چون مزه ( قابض )، خورندگی و ایجاد رنگ سبز به دنبال خواهد داشت.
مس در مقادیر جزئی برای متابولیسم بدن مفید بوده و فقدان جزئی آن باعث کم خونی در اطفال می شود زیرا طبق مطالعات انجام شده مس به عنوان کاتالیزور در تشکیل هموگلوبین دخالت دارد. اطفال روزانه به ازای هر کیلو وزن بدنشان به 0/1 میلیگرم مس نیاز دارند. مس در غلظت موجود در آب های آشامیدنی سمس نیست ولی مصرف مداوم آب های مس دار ناراحتی کبدی تولید خواهد نمود.
فلوئور
فلوئور ممکن است به طور طبیعی در آب وجود داشته باشد و یا در طول تصفیه به اندازه کنترل شده به آب اضافه شود. امروزه این واقعیت در کل مورد قبول قرار گرفته که افزودن فلوئور به آب آشامیدنی به میزان 1 میلیرم در لیتر برحسب F-، هم سالم و هم برای کاهش فساد دندان موثر می باشد. چنانچه آب فلوئوردار در زمان کودکی و در طول دوران دندان در آوردن مصرف شود، احتمال فساد دندان کاهش می یابد. غلظت فلوئور باید دقیقا کنترل گردد، زیرا مقدار اضافی آن می تواند بیماری هایی چون فلوئوروزیس یعنی خط افتادن روی دندان ها و یا آسیب های استخوانی هم در کودکان و هم در بزرگسالان به وجود آورد. بنابراین غلظت مناسب فلوئور باید در رابطه با شرایط آب و هوا و مقدار آب مصرفی قرار داده شود. روش های تصفیه ای خاصی برای خارج ساختن فلوئور اضافی از آب می توان به کار برد که همراه با هزینه های گزاف می باشد. افزودن فلوئور به آب مصرفی مساله ای است که خیلی ها آن را نمی پذیرند.
میزان فلوئور مورد نیاز برای جلوگیری از پوسیدگی و همچنین ممانعت از مخطط شدن دندان ها را 0/6 تا 1/7 میلیگرم در لیتر نوشته اند.
ید
غالب آب های طبیعی مقدار خیلی ناچیز، حدود میکروگرم در لیتر ید دارند. غلظت های بیشتر در آب های نمک دار و یا در آب های تصفیه شده با ید، به عنوان گندزدا یافت می شود. میزان ید در آب های طبیعی احتمالا نیاز افراد با رژیم خاص را تامین نمی کند.
وجود این عنصر در آب از نظر صنعتی اهمیت چندانی ندارد ولی در آب های آشامیدنی به علت احتیاج غده تیروئید برای ساختن تیروکسین نهایت ضرورت را دارد و اصولا تایید شده که عدم وجود ید در آب های آشامیدنی حتی به مقدار کمتر از 0/01 میلیگرم در لیتر عارضه گواتر به دنبال خود دارد و اگر مقدار آن از حد معین تجاوز نماید در مصرف کنندگان تولید یودیسم می نماید. به هرحال جذب ید از طریق آب های آشامیدنی به مراتب آسان تر و بهتر از مواد غذایی غنی از ید صورت می گیرد، ولی با این وجود باید مردم را به خوردن غذاهای ید دار مانند ماهی ها و سبزی ها از جمله کلم و هویج و مایعاتی چون شیر تشویق نمود.
آهن
آهن در غالب آب های خام و مقدار ناچیزی از آن معمولا در شبکه های آبرسانی در جایی که آب در تماس با لوله های آهنی قرار گرفته باشد یافت می شود. آهن می تواند به شکل های گوناگون در آب پیدا شود. در محلول ها به صورت مواد کلوئیدی معلق و به صورت کمپلکس با کانی ها یا مواد آلی.
این عنصر چندان مضر نیست ولی از نظر خواص ظاهری آب مناسب نمی باشد، زیرا چنانچه به مقدار زیاد در آب وجود داشته باشد مزه تلخی به آن داده و آب را ناگوارا می سازد. در صورتی که آهن موجود در آب زیاد باشد در اثر قرار گرفتن در معرض هوا، اکسیژن را جذب کرده و در نتیجه ته نشین شده و ایجاد رنگ قهوه ای در محل اتصالات لوله کشی می نماید. حتی مقدار کم آهن می تواند باعث جمع شدن رسوب در شبکه های آبرسانی شود که چنین رسوبی برای مصرف کننده مناسب نیست و باعث رشد باکتری های آهن شده که به نوبه خود سبب کاهش کیفیت آب از طریق تولید لجن و یا بوی غیر قابل تحمل می گردد. اگرچه باکتری های آهن که آهن محیط را جدا و در خود ذخیره می کنند برای تقلیل آن در آب های زیرزمینی بسیار اهمیت دارند، ولی نقش تخریبی آنها را بر جدار لوله های آهنین نمی توان نادیده گرفت. ممکن است آبی قبل از جریان در لوله های سیستم آبرسانی عاری از آهن باشد ولی در صورتی که آب دارای گازهای محلول باشد مقداری آهن در اثر خورندگی در آب حل خواهد شد.
کلرورفریک و سایر املاح آهن فراوان ترین ترکیباتی هستند که در تصفیه آب مورد استفاده قرار می گیرند. بیکربنات آهن یکی از مهم ترین ترکیبات آهن موجود در آب می باشد که ابتدا بی رنگ بوده و در مجاورت هوا به علت اکسیداسیون و پیدایش هیدرات فریک رنگی خواهد شد. محل اصلی و اساسی آهن در جذب اکسیژن و تشکیل هموگلوبین خون است ولی به علت دفع کم مقدار موردنیاز روزانه آن بسیار ناچیز می باشد.
استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی سال 1971 مقدار آهن قابل قبول را 0/1 و حداکثر غلظت مجاز آن را 1 میلیگرم در لیتر پیشنهاد می کند. دستورالعمل های مجمع اروپایی میزان 0/05 میلیگرم در لیتر را به عنوان راهنما و حداکثر غلظت را تا 0/2 میلیگرم در لیتر مقرر می دارد. باید یادآوری شود که مقدار کمتر پیشنهاد شده از طرف مجمع اروپایی می تواند در رابطه با طبیعت زمینی که آب از آن گرفته می شود، قرار گیرد و آب های زیرزمینی که کیفیت خوبی دارند حتی می توانند بیش از 0/2 میلیگرم در لیتر آهن داشته باشند.
منگنز
منگنز حتی به مقدار کم عنصر زیان آوری در آب به شمار می آید. منگنز می تواند در حضور اکسیژن و یا پس از کلر زدن آب از آن جدا شده و ته نشین گردد که در شبکه های آبرسانی لایه لجنی سیاه رنگی تشکیل می دهد. این لایه لجنی از آب جدا شده و باعث ایجاد طعم بد و ظاهر ناخوشایند می شود.
غلظت منگنز در آب چاه ها ندرتا از یک میلیگرم در لیتر افزون می گردد. با وجود این غلظت های بالاتری در اثر شرایط ویژه ای در آب های زیرزمینی پیدا شود. اگر آب مخازن فاقد اکسیژن شود منگنز از ته نشین های کف آنها جدا شده و وارد آب می ردد. دگرگونی آب این مخازن در بهار و پاییز باعث افزایش منگنز در آب مصرفی می شود. عموما مقدار کمتری منگنز در مقایسه با آهن در آب سیستم آبرسانی موجود است، زیرا هرچند رسوب دادن منگنز به آهستگی انجام می شود ولی مداوم می باشد و به همین علت پس از سرویس شبکه آبرسانی امکان وقوع مساله ای جدی تا 14-15 سال بعد کم خواهد بود. دستورالعمل های مجمع اروپایی مقدار 0/02 میلیگرم در لیتر را به عنوان میزان راهنما و حداکثر غلظت مجاز را 0/05 میلیگرم در لیتر پیشنهاد می کند.
روی
روی به مقدار جزئی در آب های سطحی و زیرزمینی آلوده نشده یافت می شود. روی در نتیجه خورندگی تانک ها و لوله های از جنس آهن گالوانیزه و اتصالات برنجی وارد آب آشامیدنی می شود. غلظت هایی از روی که معمولا در آب آشامیدنی یافت می شود برای سلامتی انسان مضر نیمی باشد. حد آستانه طعم روی تقریبا 5 میلیگرم در لیتر می باشد.
مواد رادیواکتیو
تعداد زیادی از منابع آب مقدار جزئی مواد رادیو اکتیو دارند که به طور طبیعی به وجود آمده و ایزوتوپ رادیواکتیو عناصر طبیعی می باشند، مانند پتاسیم 040 آب های جاری در زمین های گرانیتی مقدار خیلی جزئی رادیوم دارند ( رادیوم عنصر رادیواکتیوی است که از اورانیوم تولید می شود ). معمولا میزان مواد رادیواکتیو طبیعی در آب آشامیدنی آنقدر پایین است که سلامتی مصرف کننده را تهدید نمی کند. چندین سال است به این مساله پی برده اند که آب بعضی از چشمه های معدنی مقدار جزئی مواد رادیواکتیو دارند.
چهار نوع فعالیت زیر در آلوده سازی محیط و آب با مواد رادیواکتیو موثرند:
1- استخراج معادن مواد رادیواکتیو
2- مصرف مواد رادیواکتیو در مراکز تولید نیرو
3- مصرف مواد رادیواکتیو در مراکز تحقیقاتی پزشکی
4- مصرف مواد رادیواکتیو در انفجارات اتمی
سازمانی که پیشنهاداتی در مورد کنترل مواد رادیواکتیو می دهد و همچنین غلظت قابل قبولی از مواد رادیواکتیو را نیز مشخص می کند، کمیسیون بین المللی حفاظت محیط زیست از مواد رادیواکتیو می باشد. این پیشنهادات به صورت حداکثر غلظت قابل قبول مواد رادیواکتیو در آب آشامیدنی، در سال 1971 در استانداردهای بین المللی سازمان بهداشت جهانی آورده شده است. این مقادیر براساس مصرف 2/2 لیتر آب در روز پیشنهاد شده و شامل مواد رادیواکتیو با منشا طبیعی و مصنوعی می باشد. اشعه های آلفا و بتا در نقاط خاصی از بدن متمرکز می شوند مانند استرانسیوم 90 که در استخوان جمع شده و آسیب موضعی ایجاد می کند.
حداکثر غلظت صادرکننده های اشعه آلفا و بتا به ترتیب 3 و 30 پیکو کوری در لیتر پیشنهاد شده است. سازمان بهداشت جهانی در سال 1983 نیز همین مقدار را براساس بکلر پیشنهاد می کند.
مشخصات فیزیکی آب
pH
رقم pH آب یا غلظت یون های هیدروژن، اسیدیته یا قلیائیت آب را مشخص می کند. pH یکی از مهم ترین خواص فیزیک و شیمیایی آب می باشد زیرا که بیشتر روش های تصفیه آب به pH آن بستگی دارد. آب خالص به میزان خیلی کم به یون های +H و OH- تجزیه می شود. در اصطلاح عمومی به محلولی خنثی گویند که تعداد یون های هیدروژن و هیدروکسیل آن برابر باشد و در حرارت ۲۵ درجه سانتیگراد و pH=۷ آب حالت خنثی دارد. وقتی که غلظت یون های هیدروژن بیش از هیدروکسیل باشد و در pH کمتر از ۷، آب دارای خاصیت اسیدی بوده و برعکس اگر غلظت یون های هیدروکسیل بیش از هیدروژن باشد و در pH بالاتر از ۷، آب خاصیت قلیایی خواهد داشت.
pH آب آلوده نشده اساسا رابطه بین دی اکسید کربن آزاد (CO۲) و مقدار کربنات و بی کربنات را نشان می دهد. آب های طبیعی معمولا دارای pH بین ۴ تا ۹ می باشند و اکثر آنها به علت انحلال کربنات ها و بی کربنات های قلیایی پوسته زمین کمی قلیاییت می باشند.
آب های اسیدی که از معادن زغال سنگ می گذرند pH پایین داشته و دارای خاصیت خورندگی زیاد و طعم اسیدی یا نمکی می باشند. آب های سخت که از زمین های آهکی می گذرند pH بالایی دارند.
مقاله آب دیونیزه چیست؟ را در آب کالا بخوانید.
اسیدیته
آب اسیدی نوعی آب است که مقدار pH آن کمتر از ۷ باشد. اسیدیته در آب آلوده نشده معمولا توسط دی اکسید کربن حل شده در آب که باعث ایجاد اسید کربنیک ضعیف می گردد بوجود می آید. اسید های هومیک و فولویک و سایر اسیدهای آلی که از تجزیه گیاهان حاصل می شوند، نیز می توانند دلیلی بر اسیدیته آب به شمار آیند، چنانچه این مساله در مورد آب زمین های مردابی دارای تورب ( زغال سنگ نارس ) صادق است.
اگر اسیدیته آب منشا طبیعی داشته باشد، مقدار pH آن معمولا بالای ۳/۷ می باشد. آب های آلوده شده توسط فاضلاب های صنعتی، اسیدیته کانی آزاد گرفته شده از اسیدهای قوی و نمک های آنها، pH زیر ۳/۷ دارند. به طور کلی مرز مشخصی برای اسیدیته آب وجود ندارد، ولی شرط اصلی این است که آب خاصیت خورندگی نداشته باشد. عملیات تصفیه آب از جمله روش انعقاد با سولفات آلومینیوم pH آب را کاهش داده و باعث اسیدی شدن آن می شود. آبی که در پایان عمل تصفیه به دست می آید نباید خاصیت خورندگی داشته باشد، در غیر این صورت باید pH آن را به میزان معین تصحیح کرد. اگر pH آبی تصحیح نشده وارد سیستم توزیع گردد امکان خورندگی آن محتمل بوده و می تواند به لوله های بتونی آسیب رسانده و باعث انحلال فلزات سنگین مانند مس و سرب شود.
قلیاییت
قلیاییت آب تقریبا در بیشتر موارد در اثر وجود یون های بی کربنات و کربنات که معمولا همراه با یون های کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم می باشند و هیدروکسید در آب است. قلیاییت غالبا براساس مقدار کربنات و بی کربنات برحسب کربنات کلسیم اندازه گیری می شود. قلیایی بودن یک آب می تواند به دلیل ارتباط بین قلیاییت، دی اکسید کربن و مقدار pH در زیر نقطه خنثی (pH=۷) به وجود آید. در pH بین ۴/۶ و ۸/۳ قلیاییت آب به شکل تعادل بین بی کربنات و دی اکسید کربن می باشد. موقعی که مقدار pH بالای ۸/۳ باشد، دی اکسید کربن آزاد خاتمه یافته و قلیاییت به صورت کربنات و بی کربنات توام بروز می کند، در حالی که در pH بین ۹/۴ و ۱۰ قلیاییت به علت وجود هیدروکسید در آب می باشد.
زمانی که قلیاییت به علت کربنات باشد، سختی موقت را نیز تشکیل می دهد و در صورتی که خیلی کمتر از سختی تام باشد، نتیجه اختلاف سختی تام و قلیاییت، سختی غیر کربنات یا سختی دائم می باشد.
آب هایی که سختی تام آنها کمتر از میزان قلیاییت شان باشد حاوی قلیاییت بی کربنات سدیم بوده که تاثیری بر روی سختی کل نمی گذارد.
حد مشخصی را نمی توان برای میزان قلیایی بودن آب مشخص کرد، هرچند غلظت بالای بی کربنات سدیم مسائلی چون مزه را به دنبال دارد و میزان قلیایی بودن آب در انعقادهای شیمیایی تصفیه آن نیز مهم می باشد زیرا ظرفیت بافری به آب می دهد.
قابلیت هدایت الکتریکی
قابلیت هدایت الکتریکی معیاری است جهت سنجش توانایی یک محلول برای انتقال الکتریکی، از آنجایی که این توانایی تابعی از حضور یون های موجود در یک محلول می باشد اندازه گیری قابلیت هدایت الکتریکی نشانگر خوبی در مورد کل مواد حل شده در آب به شمار می آید. واحد قابلیت هدایت الکتریکی میکروزیمنس بر سانتیمتر می باشد. در مورد غالب آب ها فاکتورهای برابر ۰/۷-۰/۵۵ در نظر گرفته می شود که با ضرب کردن این فاکتور در میزان قابلیت هدایت الکتریکی، مقدار مواد حل شده به میلیگرم در لیتر را به طور تقریب می توان به دست آورد. این فاکتور در مورد آب های حاوی اسید آزاد کمتر از ۰/۵۵ است و برای آب های پرنمک بیش از ۰/۷۰ می باشد. قابلیت هدایت الکتریکی تابعی است از حرارت که در موقع اندازه گیری آن باید درجه حرارت ( معمولا ۲۰ یا ۲۵ درجه سانتیگراد ) قید شود. یکی از مزایای اندازه گیری هدایت الکتریکی، انجام آن در محل نمونه برداری و سهولت کنترل مداوم آن می باشد.
خاصیت خورندگی
تعریف خاصی برای کیفیت خورندگی آب وجود ندارد زیرا فاکتورهایی چند در این خاصیت نقش دارند که هر یک باید جداگانه بررسی شوند. با وجود این در بین عوامل فراوان خورندگی سه صفت ویژه آب خام در خورندگی فلزات به وسیله آن مسئول می باشند. این صفات به شرح زیر است:
۱- pH پایین یا اسیدی بودن آب
۲- CO۲ آزاد بالا، یعنی دی اکسید کربن زیاد
۳- عدم وجود سختی و قلیاییت موقت
آب هایی که دارای خاصیت خورندگی می باشند عبارتند از: آب های سبک مردابی، آب های چاه های کم عمق دارای pH پایین با سختی موقت کم و سختی دائم زیاد، آب های آهن دار، آب های گچ و آهک دار با محتوای CO۲ بالا، آب های حاوی ماسه سبز و زغال سنگ و آب های دارای کلر و یا کلر آزاد باقیمانده. برای آزمایش خاصیت خورندگی آب می توان آن را مدتی در تماس با پودر سنگ مرمر یا گچ قرار داد. آزمایش های اولیه و نهایی تعیین pH نشان می دهند که آیا آب کلسیم را در خود حل نموده و یا اینکه کلسیم ته نشین شده است. اگر کلسیم در آب حل شده باشد، آب احتمالا بر روی آهن و فولاد و همچنین سیمان خورندگی دارد. مساله مهمی که همواره در مورد آزمایش های خورندگی آب باید کنترل نمود بررسی قابلیت حل شدن سرب در آن می باشد، زیرا از آنجایی که سرب عنصر سمی است و قابلیت تجمع در بدن دارد مسائلی در رابطه با لوله کشی آب از جنس سرب پیش می آید.
مواد معلق
مواد معلق در آب مقدار ذرات را در آن اندازه گیری می کند. این مواد شامل مواد آلی و غیر آلی مثل پلانکتون، خاک و گل و لای می باشند. غلظت مواد معلق در آب های سطحی بستگی به فصول مختلف و چگونگی جریان آب دارد، چنانچه رودخانه هایی که در حال طغیان می باشند چندین هزار میلی گرم در لیتر مواد معلق دارند. مواد معلق موجود در آب معمولا بر اساس معیار وزنی-حجمی اندازه گیری می شوند و این روش هیچگونه اطلاعی در مورد نوع مواد معلق شونده، چگونگی اندازه ذرات و کیفیت مواد نمی دهد.
جمع بندی در خصوص مشخصات آب آشامیدنی
در این مقاله مشخصات آب آشامیدنی را به طور کامل مورد بحث قرار دادیم. امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد. اگر در خصوص هر یک از مطالب مطرح شده در این مقاله سوالی دارید لطفا در بخش نظرات بپرسید. در اسرع وقت پاسخگوی شما خواهیم بود.
همچنین بخوانید: استاندارد آب آشامیدنی